تنباکو،برگی که در تاریخ تحریم نقش اساسی داشت

نقش تنباکو در بازی های سیاسی قاجار

نهضت تنباکو، تحریم تنباکو، جنبش تحریم تنباکو، قیام تنباکو.همه وهمه اسامی جنبشی است که در زمان ناصرالدین شاه اتفاق افتاد. اگر به این رویداد عمیق تر نگاه کنیم، متوجه می شویم که در طول تاریخ حداقل در ۲۰۰، ۳۰۰ سال اخیر، تنباکو نقش خیلی بزرگی در زندگی ایرانی ها بازی می کرد. آنقدر بزرگ که برایش  قیام اتفاق بیفتد یا نهضتی به پا شود.

کالایی که باعث شد که اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران تحت‌الشعاع قرارگیرد. بله تنباکو آنجایی که ناصرالدین شاه کبیر به بهانه مسافرتهای خود و آشنایی با شیوه های نوین حکومت داری و بعضاً به دست آوردن پول و بودجه بیشتر،برای این موارد دست به اهدای امتیازات زیادی به کشورهای مختلف از جمله آمریکا و روسیه و انگلستان نمود.

اوضاع اقتصادی ایران قبل از تحریم تنباکو

در زمانی که اوضاع اقتصادی ایران که به صورت خان خانی اداره می‌شد و خان ها همه کاره بودند تا آنجا که در مورد رشد و پیشرفت تصمیم بگیرند. ضعف حکومت مرکزی در مدیریت این موارد ،همچنین عقب افتادگی کشور و نظام  ناعادلانه ای که بین ارباب و رعیت وجود داشت ،همه و همه دلیلی بر نارضایتی بسیار زیاد اقتصادی مردم بود.

 در آن برهه امتیازات زیادی به کشورهای بزرگ دنیا داده شده بود. مانند امتیاز بانک شاهنشاهی،امتیاز کشتیرانی در کارون ،امتیاز شیلات خزر و انحصار تنباکو. که اکثراً در انحصار روس ها و انگلیس ها بود و کاری کرده بود تا کشور تا مرز مستعمره شدن جلو برود. جالب آنجاست که کم‌کم تمامی زیرساخت های کشور در سال های ۱۲۰۲  تا ۱۲۹۰ دوره های بلند مدت 50 ساله به انگلیس ها واگذار شود .

مانند احداث راه آهن، کشتیرانی دررودخانه ها ،بهره برداری از منابع خطوط تلگراف، احداث بانک‌ها ،جاده‌ها و غیره .همه و همه دلایل شده بود که بر این نارضایتی بیشتر کمک کند. تاریخچه امتیاز توتون و تنباکو هم دست کمی از بقیه موارد نداشت امتیازی که توسط محمد حسن خان اعتماد السلطنه وزیر انطباعات ناصرالدین شاه مطرح شد.

دلایل امتیاز دادن ناصرالدین شاه

گفته می‌شود که ناصرالدین شاه در آن زمان برای تامین هزینه سفرهای خود به اروپا مشکلات مالی داشت . همین هم باعث شده بود که با  تعیین امتیاز به انگلیس موافقت کند. جالب آنجاست که این امتیاز یعنی امتیاز انحصاری تجارت توتون و تنباکو را به مدت ۵۰ سال به شخصی به نام تالبوت اهدا کرد . آن قدر اختیارات تالبوت در این امتیاز بی انتها بود که عملا بخشی از منافع ملت ایران را زیر پا گذاشت.

تنباکویی که در آن زمان یکی از مهم‌ترین کالاهای کشاورزی ایران بود و حدود ۲۰۰ هزار تن در کار کشت و خرید و فروش آن مشغول به کار بودند. در واقع با این امتیاز منافع تمامی این افراد تحت الشعاع قرار گرفته بود. اولین جرقه های اعتراض به تحریم تنباکو توسط عده‌ای از بازاریان اتفاق افتاد. آنها اولین کسانی بودند که منافع خود را در خطر می‌دیدند. بازاریان به نزد ناصرالدین‌شاه رفته و پیشنهاد دادن امتیازاتی از سمت خودشان بیش از مالیات به شاه را مطرح کردند  و درخواست کردند که شاه امتیاز تنباکو را لغو کند.

جرقه های تحریم تنباکو

 اما وقتی با مخالفت شاه مواجه شدند در ۱۵ اسفند در حرم عبدالعظیم تحصن کردند و مخالفت شدید خود را با این امتیاز اعلام نمودند. انگلیس و شرکت رژی که به صورت مستقیم موفق به گرفتن امتیاز شده بود با اعزام حدود ۲۰۰ هزار نفر از اتباع خود به ایران بعنوان کارمندان شرکت مذکور، قدم دیگری برداشت.

 این خود باعث شد که این افراد که عمدتاً با اسلحه از همه جا می رفتند و در کنار خود مراکز فساد کاباره و غیره را در هرجای راه می‌انداختند و بی حجابی را گسترش می دادند با مخالفت‌های شدید روحانیون مواجه شود. با اعتراض بیشتر روحانیون در شهرهای مختلف و حواشی و رویدادهایی که اتفاق افتاد از تبریز به خبرهایی به گوش میرزای شیرازی رسید.

ایشان تلگرامی به شاه زده و درخواست لغو امتیاز را داشت. اما پس از مخالفت و اظهار ناتوانی شاه و دربار در لغو این امتیاز میرزای شیرازی حکم تحریم تنباکو را صادر کرد عموم مردم تنباکو را تحریم و قلیان ها را شکستند. بازار تعطیل شد و چنین فشاری به دولت وارد شد که دولت بالاخره مجبور شد در سال ۱۳۰۹ لغو امتیاز تحریم تنباکو را اعلام کند.

 البته این امر به دلایل این که در قرارداد که به صورت یکطرفه نوشته شده بود باعث ضرر و زیان های بسیار زیادی به ایران شد و ناصرالدین شاه از بانک شاهنشاهی که یک سمت آن دولت انگلیس بود مبلغ ۵۰۰۰۰۰ استرلینگ قرض کرد و اولین بدهی بین المللی ایران در این تاریخ بوجود آمد.

امروزه ما با خیالی آسوده از تنباکوهایی که در تاریخ و معادلات سیاسی ایران نقش مهمی بازی کردند استفاده می کنیم.برای سفارش این کالای تاریخی کلیک کنید.

برای اطلاعات بیشتر میتوانید اینجا را بخوانید